Phan Bá Vành (?-1827) [5], tục gọi Ba Vành (vì là con thứ ba trong gia đình), sinh trưởng tại làng Minh Giám [6], thuộc huyện Vũ Tiên (nay là huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình).

Cha ông làm nghề chèo đò và nuôi bán cá giống, nhưng vì cha mất sớm nên Phan Bá Vành phải sớm đi làm thuê để phụ nuôi sống gia đình.

Theo Ngô Thế Phả, ông tổ xa là Ngô Kinh, Ngô Từ (người làng Động Bàng huyện Yên Định tỉnh Thanh Hóa), vốn là khai quốc công thần đời vua Lê Thái Tổ, Ngô Từ là cha đẻ của Ngô Thục, hoàng Thái hậu mẹ đẻ Lê Thánh Tông. Đến khi về nhà Mạc lập, sợ bị hãm hại, đổi thành họ Phan chạy vào Trà Kế - Nghệ An, sau ra Phượng Lủ - Hưng Yên, đời Phan Chính Nhiệm rời về đất Trà Lũ - Nam Định. Từ đời thứ 7, Phan Tấn Minh sang lập nghiệp ở làng Minh Giám, Vũ Tiên.[7] (Từ Phan Tấn Minh đến Phan Bá Vành là đời thứ 5.)

Sau này Phan Bá Vành chọn Trà Lũ (Nam Định) làm căn cứ chính.

Trong một bài vè ở Thái Bình có câu:

Mẹ là Mai Thị Vẻ, quê làng Cội Khê (tức Hội Khê, huyện Vũ Tiên, Thái Bình).[10]

Tương truyền, Phan Bá Vành là người rất khỏe mạnh, giỏi võ nghệ và có tài ném lao. [11] Minh đô sử chép "Vành sinh ra cánh tay dài khỏe như vượn, giỏi bắn, trên đùi mọc lông đen cứng như nhím, ăn khỏe hơn người có thể phóng mũi lao giết người cách ngoài 100 bộ, trăm lần không sai một, cầm bắp cày ném xa từ đầu đến cuối ruộng, bao giờ cũng trúng đích"[7] Trà Lũ xã chí ghi "Ba Vành...là người có sức khỏe phi thường, có thể phóng tiêu giết cả trăm người không sót một".

Gia đình còn có[7]

- Anh cả Phan Thanh Cầu

- Người thứ hai: mất tích

- Người thứ ba là Phan Bá Vành

- Người thứ tư là Phan Cầm

- Người thứ năm là Phan Thị Bầu bị làm nhục rồi tự vẫn, được thờ làm tổ cô.

Một phát hiện gần đây của GS. NGND Nguyễn Đình Chú cho rằng Phan Bá Vành còn có người anh trai tên Phan Quý Công huý tự Bá Vinh. Sinh năm 1788. Mất năm 1848. Chạy trốn khỏi sự truy sát đến Tu Vũ - Thanh Sơn - Thanh Thủy - Phú Thọ.[12]